Os pasados días 20, 21 e 22 de setembro o Concello de Porto do Son acolleu as “Xornadas de Promoción do Patrimonio Marítimo Tradicional”, un amplo conxunto de actividades (relatorios, visitas guiadas, roteiros, exposicións, degustacións e presentacións) coas que o noso GALP Costa Sostible pretende revisar conceptos e revalorizar a nosa cultura mariñeira en todos os seus aspectos. www.portodoson.gal
A presentación institucional foi realizada por Carmen Lamela, do grupo de estudos territoriais da UDC; Juan López Oviedo, membro da Mesa de Patrimonio Marítimo do GALP Costa Sostible; nosa xerente, Manuela Oviedo; e a Tenente-Alcalde do Concello de Porto do Son, María Maneiro, quen foi a encargada de dar a benvida á cincuentena de asistentes que nos acompañaron ao longo das tres xornadas.
VENRES 20.
Na xornada do venres, as instalacións da Confraría de Pescadores de Porto do Son recibiron tres interesantes relatorios. O atractivo da proposta tivo o seu reflexo nunha animadísima quenda de preguntas que mesmo obrigou a atrasar a hora da degustación de produtos Km. 0 de #MarGalaica. O primeiro relatorio estivo en mans de Silvia López Wehrli, arquiveira, exdirectora técnica do Arquivo Xeral de Mariña, “Álvaro de Bazán”. Moi afastado do mar, o Palacio do Marqués de Santa Cruz, en Viso del Marqués (Ciudad Real), custodia a documentación da Armada Española, que no referente a materia pesqueira, podería ser moito maior se non fose por algúns incumprimentos e algúns accidentes, todos eles moi afastados no tempo.
A segunda quenda foi para un xeógrafo. Daniel Moreno Muñoz, Doutor en Xeografía pola Universidade de Murcia, centrou a súa exposición no valor do Patrimonio cultural Pesqueiro. Descendente dunha familia de pescadores, o seu labor profesional está centrado en traballar pola preservación dunha paisaxe e dunha forma de entender a vida que se está debilitando ante a presión exterior, e que por iso precisa de actuacións como estas xornadas, que sexan capaces de recuperar receitas, técnicas pesqueiras ou valores inmateriais de xeracións pasadas.
Tras unha breve pausa para un café, Xerardo Triñanes foi o encargado de pechar este primeiro bloque de relatorios. O destacado membro de AGALCARI falounos con preocupación da situación actual das carpinterías de ribeira. Construír embarcacións tradicionais de madeira é un labor tan gratificante como complicada. Para Xerardo, declarar BIC (ben de interese cultural) as técnicas da carpintería de ribeira pode ser un simple parche se non se logra concienciar da importancia patrimonial e tamén ecolóxica que encerra a actuación destes colectivos. www.algacari.es
Animadísima quenda de preguntas.
Mentres tiñan lugar os relatorios, o peirao veciño desbordaba bulicio, pois alí estaba amarrado o centenario Joaquín Vieta, anfitrión dos escolares de Porto do Son, quen puido gozar na súa cuberta dunha clase moi especial, xa que a tripulación do balandro explicoulles desde técnicas de navegación a recoñecemento de especies mariñas. www.joaquinvieta.com
Nunca unha aula foi tan adecuada para o seu labor.
A nave de redeiras foi o improvisado restaurante onde puidemos degustar produtos co sinal de calidade que representa o Km. 0 de #MarGalaica, eses menos de 100 quilómetros que certifican que consumimos produtos de proximidade, con todos os efectos beneficiosos que iso representa, tanto para a nosa comunidade pesqueira, como para o global da poboación pola redución da pegada de carbono.
Nesta primeira xornada foi Casa do Tella e Rosalía, quen se achegou desde Portosín para deleitarnos con marinados e afumados, unhas preparacións que permiten gozar dos sabores máis intensos da nosa pesca.
A xornada de tarde incluía un desprazamento ata outra localidade da #RíadeMurosNoia. Os asistentes achegáronse ata o Centro de actividades Náuticas, Francisco Rama Vázquez “Fufú”, de O Freixo (Outes). Alí recibiunos o técnico de turismo Ignacio Fernández, quen presentou o novo produto “Vivir o marisqueo”, que pretende mostrar esta actividade e proporcionar uns menús que complementen a experiencia.
Na zona expositiva foron Félix González Túñez, impulsor do Museo do Mar de Noia, e Xerardo Triñanes quen, aproveitando a presenza dunha fermosa maqueta dun sancosmeiro, contáronnos algunhas peculiaridades desta embarcación que, capacitada para navegar con pouca auga e moito peso, tivo unha importancia decisiva para mellorar a vida da poboación da nosa ría. Referencias ao patrimonio inmaterial, salpicadas con historias persoais como a de Asunción (unha pioneira no manexo do sancosmeiro), axudáronnos a interiorizar o respecto polo patrimonio cultural pesqueiro.
Na planta superior agardábanos o historiador e escritor, Santiago Llovo, quen nos fixo unha breve aproximación ao “roteiro dos carpinteiros cos pes mollados”, un paseo que lembra o medio centenar de carpinterías de ribeira (e outra boa cantidade de serradoiros) que convertían a esta zona na “universidade da carpintería”. Galeóns, balandros, dornas ou sancosmeiros saíron destes primitivos estaleiros apoiados na calidade da madeira dos bosques próximos.
www.outesturismo.gal/es/carpinteria-de-ribeira
Nada mellor que unha aproximación ao terreo, por iso tras a breve presentación, Santiago encabezou unha camiñada que levou aos asistentes pola ribeira do Freixo ata a praia de Broña, descubrindo no paseo os vestixios desa etapa de esplendor na que, como rezaba o título, os mellores carpinteiros traballaban cos pés dentro da auga.
Regresamos a Porto do Son xusto a tempo para recibir á comitiva das embarcacións tradicionais, que pasaron desde ese momento para acompañar ao Joaquín Vieta no noso peirao.
Continuando coas propostas, a seguinte actividade levounos a achegarnos ao Museo Marea (centro de porto do Son), o museo da memoria mariñeira, onde tivo lugar a presentación da exposición “Donos de seu. A xente de mar de Porto do Son (1580-1830)”. José Manuel Vázquez Lijó foi o encargado de mostrarnos os diversos elementos que estarán expostos ata o 30 de xuño do próximo ano. Pezas cedidas polo Museo Naval de Ferrol ou por autoridades relixiosas mostráronnos a gran importancia do sector pesqueiro neses séculos, a súa influencia sobre a sociedade ou a economía e tamén a estreita relación coas tradicións relixiosas. www.mareamuseo.com
Volvemos ao peirao e despedimos a primeira xornada coas velas despregadas das embarcacións tradicionais. Necesitaremos o seu impulso para continuar ao mesmo ritmo durante a xornada do sábado.
SÁBADO 21.
Do mesmo xeito que na xornada anterior, o local da Confraría de Pescadores de Porto do Son acolleu tres novas relatorios. En primeiro lugar tomou a palabra Inés Amorín, unha historiadora da Universidade do Porto, responsable do CITCEM (Centro de Investigación Transdisciplinar “Cultura, Espazo, Memoria”). Inés debuxounos a paisaxe das salinas do seu país, un patrimonio que viu como progresivamente se vai reducindo a súa importancia económica, pero sen que iso represente un menoscabo do seu valor como espazo natural. A peculiaridade da paisaxe das salinas, cos seus diferentes técnicas, merece o máximo recoñecemento pola súa identidade propia.
A continuación foi o propio José Manuel Vázquez Lijó, historiador e director do Museo Marea, quen tomou a palabra para desenvolver un tema que xa deixara entrever a tarde anterior na presentación da exposición: a relixiosidade mariñeira na Galicia dos séculos XVIII e XIX no espello da onomástica naval. Os nomes das embarcacións, os exvotos que poboan as nosas igrexas ou o financiamento das mesmas son claros exemplos desa relación tan estreita.
O último relator das nosas xornadas chegou desde Holanda. Thedo Fruitho, exsecretario do European Maritime Heritage, debullou un rosario de interesantes e exitosas experiencias prácticas que se desenvolveron nos Paises Baixos e Dinamarca. A substitución da auga salgada por auga doce representou unha variación substanciosa que levou por diante un gran número de actividades e de postos de traballo tradicionais. Foi preciso traballar en profundidade para lograr preservar embarcacións, instalacións e patrimonio inmaterial. Hoxe en día cidades museo como Workum ou Elburg son proba do gran traballo realizado, recibindo centenares de miles de visitantes atraídos polo estilo de vida dun tempo diferente.
Chega unha nova degustación do produto Km. 0 de #MarGalaica. Neste caso temos dúas espadas: Noelia Rodríguez García de Casa Peto (Outes) e José Senande de A Muradana (Muros) son os novos encargados de mostrarnos a calidade e bo trato cos que os cociñeiros da #RíadeMurosNoia enfróntanse cada día a un produto de calidade extra. www.hotelmuradana.es www.casapetooutes.com
Mentres tanto, as embarcacións tradicionais continuaban sendo as protagonistas do peirao de Porto do Son, recibindo durante todo o día a innumerables visitantes e curiosos.
Ás 19 da tarde volvemos atopar con Santiago Llovo. Neste caso é el quen se achega á Confraría de Pescadores para presentar o seu libro “Contra o mar e o vento”, un novo libro de crónicas marítimas no que analiza como era a vida a bordo de mercantes e barcos de cabotaje fai dous séculos.
A continuación foron dous membros da activa asociación “Terra de Outes“, Xesús Mato e Xan Mariño, quen mostraron o seu comprometido traballo en defensa do patrimonio marítimo. www.terradeoutes.com
DOMINGO 22.
A última xornada queda en mans das embarcacións tradicionles, xa que ademais de gozar coa súa estampa e a súa navegación, son as protagonistas da última presentación.
A Confraría de Pescadores despide as xornadas con José Luís Sacau Fontenla, do colectivo Mar de Muros, quen realizourealizando unha memoria do pasado XIV Encontro de Embarcacións Tradicionais, que tivo lugar a mediados de xullo na Guarda.
Coa actuación do Coro de Habaneras do Joaquín Vieta chegamos ao final destas Xornadas, que se nos atemos á resposta e interese do público, non sería estraño que puidesen contar con algunha forma de continuidade. www.joaquinvieta.com
Agradecementos ao Concello de Porto do Son e á dirección do simposio: Iria Caamaño Franco e María José Andrade Suárez.